SaaS چیست؟ هرآنچه باید درباره نرم‌افزار به‌عنوان یک سرویس بدانید!

در گذشته، تهیه زیرساخت، مدیریت و نگهداری از نرم‌افزار مستلزم هزینه‌های بالای تجهیزات و نیروهای انسانی بود. با پیدایش سرویس‌های ابری، SaaS توسعه یافت که به کسب‌وکارها اجازه ارائه اپلیکیشن از طریق مرورگر اینترنت به کاربران نهایی را می‌دهد. SaaS مخفف عبارت Software as a Service به‌معنای نرم‌افزار به‌عنوان یک سرویس است که نیاز به مدیریت زیرساخت‌های اساسی و نگهداری از آن‌ها را از بین می‌برد. اگر برایتان سوال است که SaaS چیست و چگونه کار می‌کند، این مقاله برای شما نوشته شده است. در مطلب پیش رو به‌طور کامل با کاربردها، مزایا و چالش‌های استفاده از SaaS آشنا خواهید شد.

سرویس SaaS چیست؟

نرم‌افزار به‌عنوان یک سرویس (SaaS) یک مدل نرم‌افزار مبتنی بر ابر است که اپلیکیشن‌ها را از طریق مرورگر اینترنت به کاربران نهایی ارائه می‌دهد. ارائه‌دهنده SaaS مسئول عملیات، مدیریت و نگهداری نرم‌افزار و زیرساختی است که روی آن اجرا می‌شود. مشتری به‌سادگی یک حساب کاربری ایجاد می‌کند، هزینه را می‌پردازد و از نرم‌افزار استفاده می‌کند. بنابراین با استفاده از SaaS نیازی نیست که به نحوه نگهداری از سرویس یا مدیریت زیرساخت‌های اساسی فکر کنید؛ بلکه فقط باید نحوه کار کردن با نرم‌افزار را بلد باشید.

SaaS را می‌توانیم رایج‌ترین سرویس محاسبات ابری عمومی و مدل ارائه نرم‌افزار غالب بدانیم. بسیاری از نرم‌افزارهایی که کارکنان استفاده می‌کنند، از ابزارهای روزمره مانند Slack برای پیام‌رسانی و Dropbox برای ذخیره‌سازی و اشتراک‌گذاری فایل تا اپلیکیشن‌های اصلی کسب‌وکار مانند برنامه‌ریزی منابع سازمانی (ERP) و پلتفرم‌های بهینه‌سازی منابع انسانی/نیروی کار، از طریق مدل SaaS ارائه می‌شوند. همچنین اپلیکیشن‌های ایمیل آنلاین که کاربران از طریق مرورگر به آن‌ها دسترسی دارند، مانند Gmail و Office 365 از نمونه‌های رایج اپلیکیشن‌های SaaS به شمار می‌روند.

عملکرد SaaS چگونه است؟

Software as a Service از زیرساخت محاسباتی ابری و مقیاس‌پذیری به‌صرفه (economies of scale) بهره می‌برد تا رویکردی ساده‌تر را برای اتخاذ، استفاده و پرداخت هزینه برای نرم‌افزار به مشتریان ارائه دهد. همه اپلیکیشن‌های SaaS از ویژگی‌های زیر برخوردار هستند:

اپلیکیشن‌های SaaS برای میزبانی روی فضای ابری ساخته شده‌اند.

فروشنده نرم‌افزار SaaS می‌تواند اپلیکیشن را روی زیرساخت ابری خود یا با یک ارائه‌دهنده سرویس ابری دیگری مانند AWS، Google Cloud، IBM یا Microsoft Azure میزبانی کند. هاستینگ با یک ارائه‌دهنده سرویس ابری رسمی، ارائه‌دهنده SaaS را قادر می‌سازد تا مقیاس‌پذیری و دسترسی‌پذیری جهانی بیشتری را در اختیار مشتریان خود قرار دهند.

اپلیکیشن‌های SaaS برای هر مشتری متصل به اینترنت و فقط با یک دستگاه End-user قابل دسترسی است.

اپلیکیشن‌های SaaS معمولا در هر مرورگر وب اجرا می‌شوند. تعدادی از اپلیکیشن‌های SaaS مانند Adobe Acrobat ممکن است یک Thin client اختصاصی ارائه دهند یا به آن نیاز داشته باشند که کاربران باید آن را دانلود و روی کامپیوترهایشان نصب کنند.

اپلیکیشن‌های SaaS از معماری Multi-tenant استفاده می‌کنند.

معماری Multi-tenant نوعی معماری نرم‌افزاری است که در آن یک نمونه از یک اپلیکیشن نرم‌افزاری به چندین مشتری سرویس می‌دهد. به هر مشتری، مستاجر (Tenant) می‌گویند و هر مستاجر به‌صورت فیزیکی یکپارچه شده است، اما از نظر منطقی جدای از هم هستند. برای حفظ امنیت و حریم خصوصی داده‌ها، داده‌های اپلیکیشن هر مشتری، داده‌های کاربر، داده‌های سیستم و پیکربندی‌های سفارشی از سایر مشتریان جدا می‌شود.

علاوه‌بر موارد بالا، یک ویژگی دیگر در اپلیکیشن‌های SaaS مشترک است؛ همه اپلیکیشن‌های SaaS به مدیریت و نگهداری از سمت مشتری نیاز ندارند و مسئولیت کارهای زیر با فروشنده است:

• تهیه، مدیریت و نگهداری کلیه سرورها، تجهیزات شبکه، سخت‌افزار ذخیره‌سازی و نرم‌افزارهای موردنیاز برای اجرای اپلیکیشن؛
• اضافه کردن قابلیت‌ها و بسته‌های امنیتی در صورت نیاز
• ارائه لود بالانسینگ (Load balancing)، زیرساخت اضافی در دسترس، بک‌آپ‌گیری از داده‌ها، امنیت ابری و سرویس‌های بازیابی فاجعه (Disaster recovery) برای جلوگیری از قطعی، دسترسی‌پذیری و استانداردهای حفاظت از داده‌های مشخص‌شده در توافق‌نامه سطح خدمات (SLA).

بسیاری از فروشندگان SaaS همچنین یک API به مشتریان خود ارائه می‌دهند که بتوانند از آن برای یکپارچه‌سازی اپلیکیشن SaaS با سایر اپلیکیشن‌های نرم‌افزار سنتی یا SaaS استفاده کنند.

تفاوت SaaS، PaaS و IaaS چیست؟

SaaS، PaaS و IaaS سه مدل رایانش ابری «به‌عنوان سرویس» هستند که توسط ارائه‌دهندگان سرویس‌های ابری در دسترس مشتریان قرار می‌گیرند. هرکدام از این مدل‌ها کاربردهای مختلفی دارند و به درجه‌های متفاوتی از مدیریت IT نیاز دارند. در ادامه به بررسی سه مدل اصلی رایانش ابری و تفاوت‌های آن‌ها می‌پردازیم:

• SaaS: همان‌طور که در این مقاله به تفصیل به بررسی Software as a Service پرداختیم، SaaS برای کاربرانی است که می‌خواهند از طریق اتصال به اینترنت یک نرم‌افزار آماده با میزبانی ابر را خریداری و از آن استفاده کنند. با استفاده از SaaS، وظیفه توسعه نرم‌افزار و مدیریت زیرساخت به ارائه‌دهنده خدمات ابری محول می‌شود.
• PaaS: پلتفرم به‌عنوان سرویس (Platform as a Service) یک پلتفرم کاملا مدیریت‌شده با میزبانی ابر شامل سخت‌افزار، نرم‌افزار، ابزارهای توسعه و زیرساخت را از طریق اتصال اینترنتی برای توسعه‌دهندگان اپلیکیشن فراهم می‌کند. PaaS این امکان را برای تیم‌های توسعه نرم‌افزار ایجاد می‌کند تا اپلیکیشن‌ها را سریع‌تر و ارزان‌تر از پلتفرم‌های سنتی توسعه دهند.
• IaaS: زیرساخت به‌عنوان سرویس (Infrastructure as a Service) دسترسی بر اساس تقاضا به محاسبات میزبانی‌شده با ابر، شبکه و منابع ذخیره‌سازی را با روش Pay-as-you-go فراهم می‌کند. IaaS برای مشتریانی مناسب است که به کنترل داخلی بر اپلیکیشن‌ها و پلتفرم نیاز دارند، اما می‌خواهند منابع زیرساختی خود را به اندازه موردنیازشان مقیاس‌بندی کنند.

آشنایی با کاربردهای SaaS

از جمله سرویس‌های SaaS که معمولا به‌صورت روزمره با آن‌ها سروکار داریم، می‌توانیم به سرویس ایمیل مبتنی بر وب مانند Outlook، Hotmail یا Yahoo! Mail اشاره کنیم. با استفاده از این سرویس‌ها، اغلب از طریق یک مرورگر وب باید وارد حساب کاربری خود شوید. نرم‌افزار ایمیل در شبکه ارائه‌دهنده سرویس قرار دارد و پیام‌های شما آنجا ذخیره می‌شود. به‌این‌ترتیب از طریق مرورگر وب در هر کامپیوتر یا دستگاه متصل به اینترنت می‌توانید به ایمیل‌ها و پیام‌های ذخیره‌شده خود دسترسی داشته باشید. علاوه‌بر این نمونه‌های رایگان، انواع مختلفی از اپلیکیشن‌های SaaS وجود دارد که شامل موارد زیر می‌شود:

• مدیریت ارتباط با مشتری (CRM)
• برنامه‌ریزی منابع سازمانی (ERP)
• نرم‌افزار ایمیل مارکتینگ
• نرم‌افزار حسابداری
• نرم‌افزار منابع انسانی
• نرم‌افزار امنیتی
• نرم‌افزار ارتباطی

مزایای استفاده از Software as a Service چیست؟

سرویس SaaS این امکان را برای کسب‌وکارها فراهم می‌کند تا به‌جای استفاده از محیط‌های داخلی بسیار گران و انرژی‌بر از یک نرم‌افزار قدرتمند استفاده کنند. از جمله مزایای SaaS در مقایسه با نرم‌افزارهای سنتی (نرم‌افزارهای نصب‌شده و مدیریت‌شده در زیرساخت داخلی) می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:

• صرفه‌جویی در زمان و هزینه: مشتریان می‌توانند با کمترین هزینه اپلیکیشن‌های SaaS را خریداری کرده و بلافاصله بعد از خرید (گاهی چند دقیقه بعد از خرید) شروع به استفاده از آن‌ها کنند. ازهمین‌رو استفاده از SaaS در مقایسه با نرم‌افزارهای سنتی که معمولا به خرید و تهیه سرورها، نصب نرم‌افزار روی هر دستگاه کاربر نهایی و بودجه‌بندی و خرید مجوز کامل برای هر کاربر نیاز دارند، از نظر زمان، هزینه و انرژی به‌صرفه‌تر است.
• دسترسی سریع به ویژگی‌ها (Features) و نسخه‌های جدید: ارائه‌دهندگان SaaS اغلب ویژگی‌های سرویس را ارتقا می‌دهند و چندین بار در هفته عملکرد را افزایش می‌هند؛ بدون اینکه مشتریان متوجه چنین تغییراتی شوند. ارائه‌دهندگان SaaS حتی می‌توانند رابط و تجربه کاربری را بدون ایجاد اختلال در کار مشتریان ارتقا دهند. این ویژگی دقیقا در مقابل ویژگی‌های نرم‌افزار داخلی سنتی قرار دارد که به‌روزرسانی‌های دوره‌ای آن اغلب پرهزینه است و مشتریان معمولا ماه‌ها باید منتظر عملکرد نسخه جدید باشند.
• مقیاس‌پذیری مقرون‌به‌صرفه و بر اساس تقاضا: SaaS این امکان را برایتان فراهم می‌کند که در صورت نیاز، به‌راحتی سرویس‌ها یا فضای ذخیره‌سازی بیشتری را به اشتراک خود اضافه کنید؛ بدون اینکه نیاز به پرداخت هزینه‌های ارتقای زیرساخت باشد. مقیاس‌پذیری SaaS گزینه بسیار مناسبی برای مشاغلی که به‌سرعت در حال رشد هستند، محسوب می‌شوند؛ زیرا می‌توانید ویژگی‌ها و کاربران جدیدی را در صورت نیاز به سرویس اضافه کنید.
• هزینه‌های قابل‌پیش‌بینی: با استفاده از SaaS به بودجه برای زیرساخت اجرای نرم‌افزار، ارتقای دوره‌ای نرم‌افزار، زیرساخت پشتیبانی و همچنین تیم IT برای نصب، ارتقا و نگهداری نرم‌افزار نیازی نخواهید داشت. تقریبا کلیه هزینه‌ها فقط صرف استفاده از نرم‌افزار می‌شود.

بررسی چالش‌ها و معایب نرم‌افزار به‌عنوان یک سرویس

علی‌رغم مزایای SaaS، این سرویس ابری ممکن است خطرات و چالش‌هایی را به همراه داشته باشد که مشتریان، به‌ویژه مشتریان سازمانی باید از آن‌ها آگاه باشند. از جمله نقاط ضعف استفاده از اپلیکیشن‌های SaaS می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:

• نیاز به کنترل دسترسی قوی‌تر: به‌دلیل دسترسی‌پذیری بالای اپلیکیشن‌های SaaS نیاز به تایید هویت کاربر و کنترل سطوح دسترسی بسیار ضروری می‌شود. با SaaS دارایی‌های سازمانی در یک شبکه داخلی نگهداری نمی‌شوند. در عوض، دسترسی کاربر بر اساس هویت کاربر است؛ اگر شخصی اعتبار ورود داشته باشد، دسترسی به او داده خواهد شد. به همین خاطر تایید هویت قوی هنگام استفاده از SaaS اهمیت بالایی دارد.
•  قفل فروشنده (Vendor lock-in): یک کسب‌وکار ممکن است بیش از حد به یک ارائه‌دهنده اپلیکیشن SaaS وابسته شود. اگر کل پایگاه داده سازمان در اپلیکیشن قدیمی ذخیره شود، انتقال به یک اپلیکیشن جدید پرهزینه و زمان‌بر خواهد بود.
• امنیت و توافق: با اپلیکیشن‌های SaaS، مسئولیت حفاظت از اپلیکیشن‌ها و داده‌هایشان از تیم IT داخلی به ارائه‌دهنده SaaS خارجی منتقل می‌شود. این مورد برای کسب‌وکارهای کوچک تا متوسط ضرر کمتری دارد؛ زیرا ارائه‌دهندگان بزرگ سرویس‌های ابری معمولا منابع بیشتری برای تامین امنیت دارند. اما اگر یک کسب‌وکار بزرگ با استانداردهای نظارتی یا امنیتی سختگیرانه مواجه باشد، این مسئله ممکن است به یک چالش تبدیل شود. در برخی موارد، کسب‌وکارها نمی توانند امنیت اپلیکیشن‌هایشان را ارزیابی کنند؛ برای مثال ممکن است امکان انجام تست نفوذ برایشان وجود نداشته باشد. در اصل، مشتریان باید به حرف ارائه‌دهنده SaaS مبنی بر ایمن بودن اپلیکیشن اعتماد کنند.

منابع: IBM | Azure | Cloudflare | AWS